Hücre bölünmelerne giriş
A. Bir kromozomun yapısı
Kromatin iplikler, bölünme öncesinde ince uzun yumak şeklinde iplikler gibi görünen yapılardır.
bunlara kromatin ağı da denir. Kromatin iplikler ,hücre bölünmesi sırasında kasılıp kalınlaşarak kromozom adı verilen yapıları meydana getirir.
Kromozomların üzerinde kalıtsal özelliklerin taşınmasını sağlayan genler bulunur.
Not:
Kromozomların Her canlı türü için sabit olup değişmez Canlılar aleminde değişik sayıda kromozom Taşıyan türleri vardır kromozom sayısının az veya fazla olması organizmanın gelişmiş veya basit oluşuna bağlı değildir Örneğin insanda 46 at ta 64 koyunda 54 sirke sineğinde 8 domateste 24 köpekte 78 Nilüfer bitkisinde 160 kromozom vardır.
İnsanlarda 23 çift yani (46 kromozom) kromozom bulunur. Bu 23 çift kromozom bir çifti cinsiyeti tayin eden kromozomlar (gonozom) ,22 çift ise vücut özelliklerini belirleyen kromozomlardır (otozom) .
Kromozomlar Sentromer denilen bir boğumla ikiye ayrılır. Her kromozomun Sentromer yeri bellidir ve değişmez Sentromer kromozom un önemli bir kısmıdır bölünme sırasında kromozomlar bu kısımları ile iğ ipliklerine bağlanır. SentroMeri olmayan bir kromozom hücre bölünmesine katılamaz.
Kromozomlar kimyasal olarak DNA ve protein moleküllerinden meydana gelir.
Hücre bölünmesi sırasında kromozomların eşlenmesiyle kromatit denilen yapılar oluşur. kromatitlerin birbirlerinden ayrılmaları ancak Sentromer bölünmesinden sonra gerçekleşir.
Hücreler bölünme ye hazırlanırken DNA’nın kendini eşlemesi ile kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır.
Canlıların taşıdığı kromozomlar çiftler halindedir. Eşeyli üreme türlerde kromozom çiftinin biri anneden diğeri babadan gelir. Şekil ve büyüklükleri aynı olan bu kromozomlara Homolog kromozom adı verilir.
Homolog kromozom çiftlerini birlikte taşıyan hücrelere diploit hücre denir ve 2n şeklinde gösterilir.
Örneğin: Bütün vücut hücreleri 2n diploit sayıda kromozom taşır.
Homolog kromozom çiftinin birer üyesini Taşıyan hücrelere monopolit veya haploit hücre denir ve n şeklinde gösterilir.
Örneğin: eşey hücreleri (yumurta ve sperm) n (haploit)
sayıda kromozom taşır.
Bölünme olgunluğuna veya büyüklüğüne erişen hücreler ikiye bölünerek çoğalır. Bölünmenin çeşidi canlı türüne hücrelerin özelliklerine ve görevine göre farklılık gösterebilir. Ayrıca bölünmenin süresi ve hızı da doku ve canlı çeşidine göre değişebilir.
Bir hücreli canlılarda hücre bölünmesi ile yeni bireylerin oluşması, yani üreme sağlanır.
Bölünme sonucunda oluşmuş hücreler oldukça küçüktür. Bunların tekrar bölünebilmesi için sitoplazmanın ve çekirdeğin büyümesi ve olgunlaşması gerekir.
Büyümesini ve gelişmesini tamamlamış hücreler bölünme yeteneğine sahip iseler bölünerek yeni ve daha küçük hücreleri oluştururlar.
