Başkanlık rejimi nedir?
Tanımı sistemin saf biçimde uygulandığı ABD örneği üzerinde yapılır. Buna göre başkanlık sistemi yürütme organının tek kişiden oluştuğu yaşama ile yürütme organları arasındaki sert güçler ayrılığı ilkesine dayanır.
Başkan kural olarak parlamentoya karşı siyaseten sorumlu değildir parlemento impeachment (başkanın yüce divana sevkine neden olabilecek suçlama) dışında başkanı görevden alamaz.
Buna karşılık Başkan da parlamentoyu Fesih etme yetkisine sahip değildir kısaca Yasama ve yürütme organları ne birbirlerinin kuruluşunda söz sahibidir ne de birbirlerinin varlığına son verebilir.
Yasama yetkisi doğrudan halk tarafından sabit bir süre için seçilen parlamentodadır. Yürütme yetkisini ise tek ya da iki dereceli seçim ve sabit bir süre için halk tarafından seçilen Başkan kullanır yürütmede tek yetkili kişi başkandır başkanın yanında yürütme işlerinde ona yardımcı olan bakanlar vardır bakanlar senatonun onayı ile Başkan tarafından atanır ve görevden alınır.
Klasik parlamenter ve yarı başkanlık sistemlerinden farklı olarak başkanlar parlamentonun içinden çıkmaz ve ona karşı siyaseten sorumlu değildir. İmpeachment dışında parlemento tarafından görevden alınan hazlar Yasama ve yürütme organları arasındaki sert güçler ayrılığının bir gereği olarak başkan ve bakanlar parlamentoya yasa tasarısı sunamaz ve parlamento çalışmalarına kural olarak katılamaz.
Yasama ve yürütme etkileri arasındaki erkler’in sert ayrılığı veren denge ilkesine dayanır erkler de birbirini denetleyecek böylece bir erkeğin diğeri aleyhine aşırı güçlenmesini engelleyecek bazı yetkililer ile donatılmıştır. Örneğin Başkan önemli federal görevleri atar Senato bu atamaları onaylar kongrenin kabul ettiği yasa Başkan tarafından veto edilebilir başkanlık sisteminde sert güçler ayrılığı ilkesinin gereğince işlemesi yani Yasama ve yürütme organları arasında birbirinin aşırı güçlenmesini önlenmesi güçlü ve bağımsız bir yargı organının varlığının gerektirir.
ABD deki başkanlık sisteminde sadece yatay anlamda değil aynı zamanda dikey anlamda da sert güçler ayrılığı vardır devlet şeklinin federalizm olması federal devlet organlarının yetkilerini sınırlayan önemli bir unsurdur gerçekten de federal anayasa federal parlamento’nun yetkilerini sınırlı biçimde saymış geriye kalan Yetkilerin eyaletleri ve halka ait olduğunu belirtmiştir kongre federal devlet modelinin bir gereği olarak iki mecliste Düğün bu meclislerden temsilciler Meclisi bütün halkı Senato ise federe birimleri temsil eder.
İki meclisin yetkileri aşağı yukarı birbirleri ile aynıdır mali konulardaki yasa teklifleri Öncelikle temsilciler Meclisi’nden görüşülür uluslararası anlaşmalar ile federal görevlileri Başkan tarafından yapılan atamalarının onaylanması yetkisi ise senatonun dur.
Başkanlık sistemi sert Güçler ayrılığına dayanmakla birlikte sistem Yasama ve yürütme organları arasında eşgüdümü ve işbirliğini gerekli kılar Bu açıdan ABD deki başkanlık sisteminin 3 önemli özelliğini belirtmek gerekir.
Birincisi ülkedeki iki Partili bir sistem egemendir ABD’de hem başkanlık hem de parlamento seçimlerinde 2 parti oylarını ezici çoğunluğunu elde eder.
İkincisi siyasal sistemi Egemen olan iki parti arasında derin ideolojik farklar bulunmaz bu da iki partinin üyeleri arasında kutuplaşmayı azaltır ve geçişkenliği kolaylaştırır siyasal partiler arasında derin ideolojik ayrılıkların olmamasının nedenleri arasında ülkenin ekonomik açıdan gelişmişliği temel siyasal ve toplumsal değerler üzerinde toplumun genelinde uzlaşmanın olması sayılabilir.
Üçüncüsü Parti disiplininin bulunmamasıdır partiler kongrede üyelerini bağlayıcı Grup kararları almazlar.
bu özellikler Başkanla kongre çoğunluğunun aynı siyasal partilerden gelmediğini durumlarda başkanın kongrede Her konu için ayrı ayrı ittifaklar kurarak istediği düzenlemeleri yasalaştırma sını kolaylaştırır.
başkanlık sisteminde başkan ve parlamentoya çoğunluğu arasında ittifak kurulamaması sisteminin kilitlenmesine yol açan belirtmek gerekir ki ABD’de Başkadır muhalefet Partisi’nden oluşan parlemento çoğunluğuyla çalışmak zorunda kalması
ayrıksı değil genellikle görülen bir durumdur.
Başkanlık sistemi ABD den başka Latin Amerika ve bazı Afrika ülkelerinde de uygulanan bir hükümet sistemidir ancak ekonomik toplumsal tarihsel ve kültürel sistemin bu coğrafyada farklı özellikler taşımasına neden olmuştur.
Latin Amerika ülkelerinin az gelişmiş ya da Gelişmekte olan ekonomilere dayanması ABD’de görüldüğünün aksine toplumsal derin kültürel sınıfsal ve ekonomik farkların bulunması toplumsal yapının türdeş olmaması ve bundan kaynaklanan gerilimler,
yaygın ayaklanma ve şiddet hareketleri gibi nedenler buralarda baştan itibaren hem adı federalizm olsun olsa bile merkeziyetçi devlet biçimlerinin kurulmasına hem de mutlak yetkilerle donatılmış güçlü başkanlarının olduğu hükümet sistemlerinin tercih edilmesine neden olmuştur.
Bu da Latin Amerika’daki başkanlık sistemlerinde Yasama ve yürütme organları arasında olması gereken renginin kurulan mamasına yol açmıştır bu coğrafyada ABD’nin Aksine bu ülkelerin büyük çoğunluğunda güçlü ve bağımsız bir yargının olmamasının da bir sonucu olarak geniş yada genişlemeyi ye uygun muğlak yetkilere sahip Bir başkan ve zayıf bir parlamentodan oluşan başkanlık sistemleri sıklıkla görülmüştür.
Latin Amerika ülkelerindeki siyasal parti ve seçim sisteminin ABD den farklı olması da başkanlık sisteminin Latin Amerika coğrafyasında farklı bir biçim almasının nedenleri arasındadır Latin Amerika ülkelerinde parlemento da farklı ideolojilere sahip çok sayıda siyasal partinin olması genel olarak Parti disiplininin bulunması ve çoğunlukla nispi seçim sisteminin uygulanması hem
Başkanla parlemento çoğunluğunun aynı partiden gelmesini hem de iki taraf arasında uzlaşma ve işbirliği sağlanmasını güçleştirmektedir ve siyasal rejimin etkili biçimde işlenmesine engellemiştir Sonuçta Etkisiz bir yürütme erki ortaya çıkmış başkanlar bu çatışmayı aşabilmek için her seferinde daha geniş yetkiler talep etmiş veya anayasa dışı yolları aramıştır.
Başkanla parlamento çoğunluğu arasındaki uyumsuzluğu açmanın bir yolu olarak da pek çok Latin Amerika ülkesi başkanı parlamentoyu Fesih kanun hükmünde kararname çıkarma geniş olağanüstü hal yetkileri parlamentoya yasa tasarısı sunma halk oylaması gibi yaşamaya ilişkin daha geniş yetkiler tanınmıştır.
Bu da fren denge sistemini yürütme organının lehine bozulmuştur öte yandan sisteminin etkili çalışması amacıyla parlamenter sisteminin bazı araçlarının eklenmesinin yürütmeyi daha esnek hale getirecek biçimde uygulamada yarı başkanlık sistemine benzer sonuçlar doğurduğu örneklerden de söz etmek gerekir.
Günümüzde Şili , Brezilya ve Uruguay gibi bazı ülkelerde parlamento çoğunluğu ile aynı siyasal Parti’den olmayan Başkanların kendi yasama yöntemlerinin parlamentoya kabul ettirmek için başbakan gibi hareket ettiği örnekleri rastlanmaktadır.
başkanlık sisteminin koalisyon cu başkanlık adı verilen bu biçimin işlendiği örnekler ve başkanlar başkan yardımcılığı ve bakanlık gibi yürütme görevlerini muhalefet partilerinin temsilcileriyle paylaşmak gibi yollarla parlamentoda bu partilerle sürekli bir koalisyon kurmaya çalışır. Ayrıca Başkanların kağıt üzerinde sahip oldukları geniş Yetkilerin bir bölümü parlamento çoğunluğu ile Uzlaşmak için kullanmaktan takındıkları da belirtmek gerekir.
