SÖZCÜKTE YAPI VE EKLER
KÖK: Bir kelimenin aldığı bütün ekler atıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçasına denir.
Örn: göz-lük-cü-ler
EK: Kelimelerin sonuna ulaşarak yeni kelimeler türeten veya kelimenin cümle içinde görev almasını sağlayan ses birlikleridir.
Örn: göz-lük
a-YAPIM EKİ: Eklendiği kelimenin anlamını yada türünü değiştiren eklerdir.
Örn: göz-lük-çü
b-ÇEKİM EKİ: Eklendiği kelimenin anlamını ve türünü değiştirmeyen eklerdir.
Örn: anne-si
NOT: Kökleri ikiye ayırırız.
a-İSİM KÖKÜ: İsim ve isim soylu köklerdir.(mek-mak ‘mastar’ ekleri ile okunamaz.)
Örn: yaprak, çiçek, uzay
b-FİİL (EYLEM) KÖKÜ: Eylem ve hareket bildiren köklerdir.(mastar ekleri ile okunur.)
Örn: Koş, yürü, konuş
GÖVDE
İsim ya da fiil köklerine yapım eklerinin getirilmesiyle oluşan kelimelere gövde denir. Gövdeler isim ve fiil olarak ikiye ayrılır.
1-İSİM GÖVDELERİ:
a-İsimden isim yapım ekiyle oluşan gövdeler:
Örn:
kitap-lık
İ.K İ.İ.Y.E.
yumurta-cı
İ.K İ.İ.Y.E.
b-fiilden isim yapım ekiyle oluşan gövdeler:
Ör:
sev – gi
F.K F.İ.Y.E.
2-FİİL GÖVDELERİ:
a-fiilden fiil yapım ekiyle oluşan gövdeler:
Örn: oku – t
F.K. F.F.Y.E.
b-İsimdan fiil yapım ekiyle oluşan gövdeler:
örn: top – la
İ.K İ.F.Y.E.
ÜNLÜ DARALMASI
Türkçede son hecesi (a-e) genişsesleriyle biten bir kelimeye yor eki geldiği zaman bu geniş seslerin daralarak (ı-i-u-ü)dönüşmesine denir.
- izle-yor (izliyor)
Anla-yor(anlıyor)
Ara-yor(arıyor)
ÜNLÜ TÜREMESİ
Sözcüğün yapısında olmadığı halde sözcüğe ek getirildiğinde ortaya çıkan ünlü harfler vardır. Bu ses olayına ünlü türemesi denir.
- az-cık (azıcık)
Dar-cık(daracık)
Af-etmek(affetmek)
SIRA SAYILARININ YAZIMI
1-Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir.
2-Küçük harflerle yazılan kısaltmalara getirilen ekler de kelimenin
okunmasını esas alır. (ör:130 kg ‘ dan )
3-Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.
Ör: TRT’den
ZAMİR (ADIL)
İsim olmadıkları halde isim gibi kullanılan isimlerin yerini tutan kelimelere denir. Zamirler dörde ayrılır.
İşaret: Varlıkların yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
- Şunu yukarı kaldır.
Kişi:Sadece insan isimlerinin yerine kullanılan sözcüklere denir.
- O ders çalışıyor.
SORU: İsimlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir
*Kime geldin?
BELGİSİZ ZAMİR: İsimlerin yerini belli belirsiz,açık yada kesin olmayacak şekilde tutan zamirlere denir.
- Bazısı cok konuşuyor.
SIFAT (ÖN AD)
Varlıkları daha iyi anlatabilmek için bazen daha tanıtıcı sözcükler kullanırız. Bu sözcükler isimlerin önüne gelerek onları renk, şekil, durum, sayı vb. yönlerden niteleyen ve belirten sözcüklerdir. Sıfatlar, niteleme sıfatları ve belirtme sıfatları olarak ikiye ayrılır:
- Bu akşam eski bir arkadaşımla masmavi denizi seyrettik.
- Niteleme Sıfatları
Varlıkların durumlarını, biçimlerini, özelliklerini, renklerini kısaca nasıl olduklarını bildiren sözcüklerdir.İsimlere sorulan “Nasıl?” sorusunun cevabıdır.
Örnek
» Çalışkan öğrenci sınavda birinci oldu.
- Belirtme Sıfatları
Varlıkları işaret, sayı, yer, belgisizlik ve soru gibi yönlerden belirten sözcüklerdir. Belirtme sıfatları dörde ayrılır.
2.1. İşaret Sıfatları
Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. İşaret sıfatları, isimlere sorulan “Hangi?” sorusuna cevap verir.
Örnek
» Bu kitabı senin için aldım.
2.2. Sayı Sıfatları
Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları dörde ayrılır:
2.2.2. Sıra Sayı Sıfatları
<Varlıkların derecelerini, sıralarını belirten sıfatlardır. Sıra sayı sıfatları isimlere gelen “-ıncı, -inci” ekleri ile yapılır. İsme sorulan “kaçıncı?” sorusunun cevabıdır.
Örnek
» On ikinci soruyu çözemedim.
2.2.4. Kesir Sayı Sıfatları
Bir ismi kesirli sayılarla belirten sayı sıfatıdır, isme sorulan “kaçta kaç?” sorusunun cevabıdır.
Örnek
» Senelik kârdan beşte üç pay aldı.
2.3. Belgisiz Sıfatlar
Varlıkları sayı ve miktar bakımından tam olarak belirtmeyen sözcüklerdir. “bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, birtakım, her, hiçbir, herhangi” gibi kesinlik bildirmeyen, belirsizlik anlamı taşıyan sözcükler kullanılır.
Örnek
» Yarın birkaç kişiyle köye gidiyoruz.
2.4. Soru Sıfatları
İsimleri soru yoluyla belirten, yani isimleri anlamca tamamlayan soru sözcükleridir. Soru sıfatlarının cevabı yine sıfattır. “nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne kadar, ne?” gibi sorular soru sıfatı olarak karşımıza çıkar.
Örnek
» Sen, tatilde kaç kitap okumuştun?
İki Nokta (:)
» Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
Örnek
» Bu zor soruyu sınıfta iki kişi bilmişti: Sibel ve Esma.
» Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
Örnek
» Aklın ve bilimin üç büyük düşmanı vardır: Fenalık, cahillik ve tembellik.
» Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur.
Örnek
» Hacivat: Hoş geldin sevgili Karagöz’üm!
Karagöz: Hoş bulduk kel kafalı kara üzüm!
» Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz ya da yazıdan önce konur.
Örnek
» Yunus şöyle dedi: “Büyüyünce pilot olacağım.”
Bu cümlede başkasından aktarılan bir söz vardır. Bu yüzden aktarılan sözden önce iki nokta kullanılmıştır.
» Genel Ağ (internet) adreslerinde kullanılır.
Örnek
» Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
Örnek
» 49:7 = 7
