Ek fiil nedir,Ek fiil konu anlatımı ve örnekleri,Ek fiil nasıl anlaşılır?
Ek fiil nedir?
Türkçede öğrencileri en çok uğraştıran ve öğrencilerin en fazla hata yaptıkları konu olan ek fiiler konusunu örnekleri ile ele alalım: Ek fiiller, ek eylemler olarakta bilinirler. İsim ve isim soylu sözcüklere eklenerek onların cümle ortamında yüklem vazifiyeti görmesine yol açan, kolay vakitli fiillere gelerek onların entegre vakitli olmasını sağlayan, çekimlenmiş fiillere gelerek entegre çekimli fiiller meydana getiren “imek” fiiline “ek fiil” denir.
Türkçe’deki ek fiiller nelerdir?
1- i-di
2- i-miş
3- i-se
4- -im
5- -sin
6- -dir
7- -iz
8- siniz
9- dirler
Ek fiillerin görevleri nelerdir?
1- İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak.
2- Ek fiilin ikinci vazifiyeti entegre vakitli fiillerin oluşmasını sağlamaktır.
Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem yapar iken hangi kip eklerinden yararlanmaktadır?
Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem yapar iken dört kip ekinden yararlanır. Bu kip ekleri şunlardır:
1- Görülen işlemiş vakit (-idi): İsimlere (-idi) eki getirilerek yüklem yapılır. Özneyi oluş üstünde gördüğünü anlatır.
Örnek: “Ömer çalışkandı.” cümlesinde “çalışkan” kelimesi ek fiilin görülen işlemiş süreyi ile yüklem olmuştur.
2- Öğrenilen işlemiş vakit (imiş): Öznenin başkasından duyulan bir oluş içersinde bulunduğunu gösterir.
Örnek: “Ömer çalışkanmış.” cümlesinde “çalışkan” kelimesi ek fiilin öğrenilen işlemiş süreyi ile yüklem olmuştur.
3- Şart kipi (ise): İsimlere getirilen (-ise) eki cümleye koşul manası katar.
Örnek: “Ömer ya çok çalışkansa.” cümlesinde “çalışkan” kelimesi ek fiilin koşul kipi ile yüklem olmuştur.
4- Geniş vakit: Bu vakit çekiminde ek fiil başka çekimlerinde bulunduğu kadar dikkat çekici değildir. Diğerleri, eklendiği sözcükten “idi”, “imiş”, “ise” diye ayrılabildiği halde, geniş vakitte ayrılmaz.
Örnek: “Ömer daha çalışkandır.” cümlesinde “çalışkan” kelimesi ek fiilin geniş süreyi ile yüklem olmuştur.
Ek fiilin Olumsuzu
Ek fiille çekimlenmiş kelimenin olumsuzu “değil” kelimesi ile yapılır.
Örnek: “Çalışkan değilim.”
Not: Diğer fiillerin “-ma, -me” ile, ek fiilin “değil” ile olumsuz yapılması, ek fiilin bulunmasını gerektiğince kolaylaştırır.
Örnek:
“Kısa sürede eve vardı.”
“Sınıfta on şahıs vardı.”
Yukarıdaki cümlelerin hangisinin ek fiil aldığını bulmak amacıyla cümleleri olumsuz yaparız.
“Kısa sürede eve varmadı.” biçiminde olumsuz yapılabilir.
“Sınıfta on şahıs varmadı.” biçiminde olumsuz yapılamayacağına göre, ikinci cümle ek fiil almıştır.
Ek fiilin soru biçimi
Ek fiilin soru biçimi de başka fiillerde bulunduğu gibi “mi” ile yapılır. “Mi” sözü isimle ek fiil arasına girerek kullanılır.
Örnek: “Çalışkan mıyım ?”
Basit vakitli fiil nedir?
Basit vakitli fiil, fiilin tek bir vakit ya da kip bildirecek şekilde çekimlenmesidir.
Birleşik vakitli fiil nedir?
Bileşik vakitli fiil, fiilin aniden çok kip ve vakit bildirecek biçimde çekimlenmesiyle oluşur. Basit çekimli fiillere ek fiilin getirilmesiyle yapılır.
Birleşik vakitli fiiller kaça ayrılır?
1- Hikaye entegre vakit: Fiilin kolay çekiminden sonra ek fiilin “idi” biçimi getirilerek yapılır.
Örnek: Gel – miş – idi – m –> Gelmiştim
2- Rivayet entegre vakit: Fiilin kolay çekiminden sonra ek fiilin “imiş” biçimi getirilerek yapılır.
Örnek: Gel – ecek – imiş – m –> Gelecekmişim
3- Şart bileşik çekim: Fiilin kolay çekiminden sonra ek fiilin “ise” biçimi getirilerek yapılır.
Örnek: Bil – ecek – ise –> Bilecekse
Ek Fiilin cümleye kattığı anlamlar nelerdir?
Ek fiil cümleye “gerçekleşmemiş niyet, terk edilmiş bir alışkanlık, koşul, küçümseme, gereklilik, kesinlik, başkasından duyma, ihtimal” anlamları katar.
1- Hani bayramda bize gelecektiniz. (Gerçekleşmemiş niyet)
2- Eskiden çok çay içerdim. (Terk edilmiş bir alışkanlık)
3- Kar yağarsa yollar kapanır. (Şart)
4- Sınava çok çalışmışmış. (Küçümseme)
5- Sabah erkenden yola çıkmalıydık. (Gereklilik)
6- Uygarlık metnin bulunmasıyla başlamıştır.(Kesinlik)
7- Bakışları insanı çok etkilermiş. (Başkasından duyma)
8- Şimdi oldukça uyumuştur. (İhtimal)
